دیدنی های تربت حیدریه(1) - مقبره قطب الدین حیدر

_{مقبره قطب الدین حیدر یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و جاهای دیدنی تربت حیدریه است که در مرکز شهر قرار دارد. این مقبره در سال ۹۸۷ هجری قمری بناشده است و می‌توان آثار معماری تیموریان را در این بنا دید. آرامگاه قطب‌الدین در سال ۱۰۲۳ هجری قمری به همت سلطان محمود تربتی بازسازی و مرمت شد.}

   این مجموعه شامل آرامگاه قطب‌الدین حیدر (عارف مشهور و از شاهزادگان اُزبک و از تبار خاقان تُرک)، ایوانی از مسجد جامع قدیم و کاروانسرای طبسی است.بنای آرامگاه شامل ایوانی مرتفع، ورودی و محوطه زیرِ گنبد است. بنای موجود در چندین دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته است به نحوی که شالوده آرامگاه احتمالا در دوره تیموری با گنبد دو پوسته گسسته استوار بر تاق نماهای شانزده گانه ایجاد شده است و در دوره صفویه در سال ۱۰۲۳ ه.ق به همت خواجه سلطان محمود تربتی نیز تغییراتی در معماری آن صورت گرفته است.

پوشش زیرین سقف در فضای داخلی آرامگاه مزیّن به نقش هندسی بسیار زیبا و برجسته گچی بر زمینه اُخرایی به خط کوفی است. مقبره شیخ با ضریحی چوبی در میان محوطه زیر گنبد و نیز محرابی با گچ بری های زیبا در امتداد فضای ورودی قرار دارد.

شالوده آرامگاه در دوره تیموری ایجاد و در دوره صفویه به همّت خواجه سلطان محمود تربتی (حاکم تربت) با مصالح سنگ و گچ بسیار مستحکم مرمت و بازسازی شده است.

در ضلع غربی آرامگاه ایوان مسجد جامع قدیم تربت حیدریه وجود دارد. ساختمان مسجد جامع آجری است و تاریخ بنای آن به نام خواجه عبدالله فرزند درویش علی تربتی به زمان شاه عباس اول صفوی برمی‌ گردد. در این مجموعه حوض‌ خانه زیبایی قرار دارد که به شدت لطمه دیده است.

بنای رباط طبسی را حاج محمد ابراهیم طبسی از تجّار معروف عصر قاجار در اواخر این دوره بنا کرد. رباط طبسی در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره، انبار و اصطبل است. در حال حاضر ساختمان اداره میراث فرهنگی شهرستان تربت حیدریه در این مکان مستقر است و کاروانسرا به موزه ای کوچک برای گردآوری گنجینه های فرهنگی، تاریخی و باستانی تبدیل شده است.

معماری استادانه با تخیل مینیاتوری تیموریان، دقت و ظرافت و بلند پروازی هنر دوره صفویه و بالاخره توجه حاکمان قاجار در حفظ، احیا و توسعه این مجموعه به هم پیوسته، بسیار جالب توجه است.

قطب ‌الدین حیدر کیست؟

قطب ‌الدین حیدر، سرسلسلهٔ طریقت حیدریه،از عارفان مشهور اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم است که از ترکستان به زاوه مهاجرت کرده و همانجا درگذشت و دفن گردید. شهر زاوه به حرمت او به تدریج تربت قطب ‌الدین حیدر و سپس تربت حیدری نام گرفت و سرانجام به تربت حیدریه معروف شد.قطب الدین حیدر (متوفی بسال ۶۱۸ ه.ق.) تک فرزند تیمور فرزند ابوبکر فرزند سلطانشاه سالوری از شاهزادگان ازبک و از تبار خاقان ترک بوده است. وی مجذوب شیخ ابوالقاسم از عارفان نامی آن دوران گردید که در زاوه سکونت داشت و به هوای شیخ راهی این دیار شد.قطب الدین حیدر را مردی صاحب باطن، مجذوب مطلق و اهل ریاضت و کرامت توصیف کرده اند.

مزار قطب الدین حیدر مربوط به دوره تیموریان – دوره صفوی است و در تربت حیدریه، مرکز شهر ، واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.